راهکارهای بهبود سرعت وب‌سایت
تجربه بهتر کاربری را تضمین کنید
مقدمه
در دنیای امروزی پر از تکنولوژی، سرعت بارگیری وب‌سایت‌ها یکی از عوامل کلیدی در تجربه کاربری موفق محسوب می‌شود. وقتی کاربران به دنبال اطلاعات، محصولات یا خدماتی هستند، انتظار دارند تا وب‌سایت‌ها به سرعت و بدون هیچ تاخیری برای آن‌ها نمایش داده شوند. در این مقاله، به بررسی چند راهکار اساسی برای بهبود سرعت وب‌سایت می‌پردازیم.
1. بهینه‌سازی تصاویر
بهینه‌سازی تصاویر یکی از اصولی‌ترین راهکارها برای بهبود سرعت بارگیری وب‌سایت است. تصاویر با کیفیت بالا می‌توانند جذابیت و جلب توجه کاربران را افزایش دهند، اما در عین حال می‌توانند منجر به کاهش سرعت بارگیری شوند. از این رو، استفاده از روش‌های بهینه‌سازی تصاویر برای حفظ توازن مناسب میان کیفیت و سرعت بارگیری ضروری است.
انتخاب فرمت‌های مناسب
استفاده از فرمت‌های مناسب برای تصاویر بهبود قابل توجهی در سرعت بارگیری دارد. فرمت‌های JPEG و WebP برای تصاویر با رنگ‌های پردازش‌نشده و فشرده‌تر مناسب هستند. این فرمت‌ها به شما اجازه می‌دهند که کیفیت تصویر را حفظ کرده و همزمان حجم آن را به حداقل برسانید.
فشرده‌سازی تصاویر
استفاده از ابزارهای فشرده‌سازی تصاویر می‌تواند به شما کمک کند تا حجم تصاویر را کاهش داده و بارگیری آن‌ها را سریع‌تر کنید. تصاویر فشرده‌شده به معنای حذف اطلاعات غیرضروری از تصویر هستند، اما با حفظ کیفیت قابل قبول.
تنظیم اندازه تصاویر
تصاویر با اندازه اصلی بزرگ می‌توانند زمان بارگیری را افزایش دهند. برای بهبود سرعت بارگیری، تنظیم اندازه تصاویر به حداکثر ابعاد مورد نیاز در وب‌سایت بسیار موثر است. همچنین، در تلفن‌های همراه، می‌توانید از تصاویر با اندازه کوچکتر برای بهبود سرعت بارگیری در دستگاه‌های با اندازه صفحه کوچکتر استفاده کنید.
استفاده از تصاویر SVG
تصاویر با فرمت SVG (وکتوری) به دلیل طراحی برداری‌شان، حجم کمتری دارند و باعث بهبود سرعت بارگیری می‌شوند. این نوع تصاویر برای آیکون‌ها و نمودارها مناسب هستند و در برخی موارد می‌توانند جایگزین مناسبی برای تصاویر راسته‌نما و گرافیک‌های سنگین باشند.
نکات کلیدی
- حفظ توازن میان کیفیت تصاویر و سرعت بارگیری ضروری است.
- استفاده از فرمت‌های مناسب مثل JPEG و WebP توصیه می‌شود.
- فشرده‌سازی تصاویر با استفاده از ابزارهای مخصوص بهبود سرعت بارگیری را دارد.
- تنظیم اندازه تصاویر بر اساس نیاز وب‌سایت و دستگاه‌های مختلف مفید است.
- تصاویر SVG به عنوان جایگزین‌های خوبی برای تصاویر راسته‌نما مطرح هستند.
2. بهینه‌سازی کدها و اسکریپت‌ها
یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای بهبود سرعت بارگیری وب‌سایت، بهینه‌سازی کدها و اسکریپت‌ها است. کدهای زائد و اسکریپت‌های غیرضروری می‌توانند به پیچیدگی و سنگینی وب‌سایت شما افزوده و زمان لازم برای بارگیری صفحات را افزایش دهند. در این بخش، به چند راهکار برای بهبود سرعت بارگیری از طریق بهینه‌سازی کدها و اسکریپت‌ها پرداخته خواهد شد.
حذف کدهای زائد
کدهای زائد و تکراری به صورت مستقیم تأثیری بر کارکرد وب‌سایت ندارند و تنها باعث افزایش حجم صفحه می‌شوند. حذف کدهای غیرضروری، از جمله فاصله‌ها و خطوط خالی اضافی، می‌تواند حجم کلی صفحه را کاهش داده و زمان بارگیری را بهبود بخشد.
ادغام و فشرده‌سازی فایل‌ها
به جای ارائه هر کد و اسکریپت در یک فایل مجزا، می‌توانید آن‌ها را در یک فایل ادغام کنید. همچنین، از ابزارهای فشرده‌سازی مختلف برای کاهش حجم فایل‌های CSS و JavaScript استفاده کنید. این کار به کاهش تعداد درخواست‌ها از سمت مرورگر و کاهش زمان لازم برای بارگیری منابع کمک می‌کند.
استفاده از اسکریپت‌های بهینه‌شده
در صورت استفاده از اسکریپت‌ها، از نسخه‌های بهینه‌شده و فشرده شده آن‌ها استفاده کنید. همچنین، از نحوه قراردادن اسکریپت‌ها در صفحه به خوبی اطمینان حاصل کنید. بهتر است اسکریپت‌های غیرضروری را پایین‌تر از منابع اصلی قرار دهید تا از تأثیر منفی بر سرعت بارگیری جلوگیری کنید.
استفاده از افزونه‌ها و کتابخانه‌های بهینه‌شده
برای اجتناب از تکراری کردن کارها و استفاده از کدها و اسکریپت‌های بهینه‌شده، از افزونه‌ها و کتابخانه‌های آماده استفاده کنید. این افزونه‌ها به شما اجازه می‌دهند تا از کدهای بهینه‌سازی شده و مطابق با استانداردهای جدید استفاده کنید.
نکات کلیدی
- حذف کدهای زائد و تکراری به کاهش حجم صفحه و افزایش سرعت بارگیری کمک می‌کند.
- ادغام و فشرده‌سازی فایل‌های CSS و JavaScript به تقلیل درخواست‌ها و بهبود سرعت بارگیری کمک می‌کند.
- استفاده از اسکریپت‌های بهینه‌شده و قراردادن آن‌ها در جاهای مناسب مهم است.
- افزونه‌ها و کتابخانه‌های بهینه‌شده می‌توانند در بهبود سرعت بارگیری وب‌سایت تأثیرگذار باشند.
برای کلیه خدمات بهینه سازی سایت خود وارد صفحه ما شوید.
کلیک کنید
3. استفاده از شبکه‌های توزیع محتوا (CDN)
استفاده از شبکه‌های توزیع محتوا یا CDN یکی از راهکارهای مهم برای بهبود سرعت بارگیری وب‌سایت است. CDN به شما امکان می‌دهد محتوای وب‌سایت خود را بر روی سرورهایی در نقاط مختلف جهان قرار دهید. این کار باعث می‌شود که کاربران در مناطق مختلف دنیا به محتوای وب‌سایت شما با سرعت بیشتری دسترسی پیدا کنند. در این قسمت، به مزایا و نحوه استفاده از شبکه‌های توزیع محتوا به صورت کامل پرداخته خواهد شد.
مزایا و خواص شبکه‌های توزیع محتوا
- افزایش سرعت بارگیری: با استفاده از سرورهای مستقر در نقاط جغرافیایی مختلف، محتوای وب‌سایت به سرعت بیشتری بارگیری می‌شود.
- کاهش فشار بر سرور اصلی: با انتقال محتوا به سرورهای CDN، فشار بر سرور اصلی کاهش می‌یابد و عملکرد وب‌سایت بهبود می‌یابد.
- استقرار در نزدیکی کاربران: با دسترسی به سرورهایی در نزدیکی کاربران، تاخیر در انتقال داده‌ها کاهش می‌یابد و تجربه کاربری بهبود می‌یابد.
- مقاومت در برابر بارهای غیرمنتظره: شبکه‌های توزیع محتوا معمولاً از تکنولوژی‌هایی مثل توزیع بار برخط استفاده می‌کنند که به طور خودکار به بارهای غیرمنتظره پاسخ می‌دهند.
- بهبود امنیت: از آنجا که محتوا در سرورهای مختلف قرار دارد، امنیت وب‌سایت در مقابل حملات DDoS و سایر حملات بهبود می‌یابد.
نحوه استفاده از CDN
برای استفاده از CDN، ابتدا باید با یک ارائه‌دهنده CDN ثبت‌نام کنید. سپس باید تنظیمات لازم را در وب‌سایت خود اعمال کنید تا محتوا به طور خودکار از سرورهای CDN بارگیری شود. تمام فایل‌های استاتیک مانند تصاویر، فایل‌های CSS و JavaScript از طریق CDN بارگیری می‌شوند و از دسترسی به سرور اصلی جلوگیری می‌کنند.
نکات کلیدی
- شبکه‌های توزیع محتوا باعث افزایش سرعت بارگیری و کاهش فشار بر سرور اصلی می‌شوند.
- انتخاب ارائه‌دهنده CDN با توجه به نیازهای وب‌سایت مهم است.
- تنظیمات لازم برای اتصال وب‌سایت به سرورهای CDN باید به درستی انجام شود.
- CDN می‌تواند امنیت وب‌سایت را نیز بهبود بخشد.
4. بهینه‌سازی منابع استاتیک
منابع استاتیک مانند فایل‌های CSS، JavaScript و تصاویر عناصر اساسی وب‌سایت هستند که در هر بار بازدید از صفحه بارگیری می‌شوند. بهینه‌سازی این منابع می‌تواند به بهبود سرعت بارگیری و کاهش زمان لازم برای نمایش صفحات وب‌سایت منجر شود. در این قسمت، به چند راهکار برای بهینه‌سازی منابع استاتیک و افزایش سرعت بارگیری پرداخته می‌شود.
ترکیب و ادغام فایل‌ها
ترکیب و ادغام فایل‌های CSS و JavaScript به کاهش تعداد درخواست‌ها و اندازه کلی صفحه کمک می‌کند. با استفاده از ابزارها و فرآیندهای ترکیب و فشرده‌سازی فایل‌ها، می‌توانید منابع استاتیک را به صورت کامل بهینه‌سازی کنید.
به روزرسانی نسخه‌ها
اطمینان حاصل کنید که از آخرین نسخه‌های فایل‌های CSS و JavaScript استفاده می‌کنید. نسخه‌های جدید ممکن است بهبود‌ها در کارایی و امنیت داشته باشند که با به‌روزرسانی آن‌ها می‌توانید از آن‌ها بهره‌برداری کنید.
استفاده از شرایط نمایش (Media Queries)
استفاده از شرایط نمایش در فایل‌های CSS به شما امکان می‌دهد تا منابع استایل را بر اساس ویژگی‌های دستگاه کاربر تغییر دهید. این امکان به شما اجازه می‌دهد تا فایل‌های CSS کوچکتری برای دستگاه‌های موبایل یا تبلت ارسال کنید که باعث بهبود سرعت بارگیری در این دستگاه‌ها می‌شود.
بهینه‌سازی تصاویر
همانند تصاویر در بخش‌های قبل، تصاویر استفاده شده در فایل‌های CSS نیز باید بهینه‌سازی شوند. استفاده از تصاویر با فرمت‌های مناسب و تعیین ابعاد صحیح آن‌ها می‌تواند به کاهش بارگیری منابع استاتیک کمک کند.
استفاده از نهمینگ (Lazy Loading)
از تکنیک نهمینگ برای بارگیری تصاویر و فایل‌های رسانه‌ای در زمان نیاز استفاده کنید. با استفاده از نهمینگ، تصاویر فقط زمانی بارگیری می‌شوند که کاربر به آن‌ها نزدیک می‌شود، که به کاهش زمان لازم برای بارگیری و بهبود سرعت صفحه کمک می‌کند.
نکات کلیدی
- ترکیب و ادغام فایل‌ها به کاهش درخواست‌ها و افزایش سرعت بارگیری کمک می‌کند.
- به‌روزرسانی نسخه‌های فایل‌های استاتیک و بهره‌برداری از بهبود‌ها مهم است.
- استفاده از شرایط نمایش در فایل‌های CSS برای بهبود کارایی و نمایش در دستگاه‌های مختلف مفید است.
- بهینه‌سازی تصاویر مورد استفاده در منابع استاتیک به کاهش بارگیری کمک می‌کند.
- استفاده از تکنیک نهمینگ برای بهبود سرعت بارگیری تصاویر و رسانه‌ها کارآیی دارد.
5. بهینه‌سازی موبایل
بهینه‌سازی وب‌سایت برای تجربه کاربری بهتر در دستگاه‌های موبایل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به افزایش استفاده از تلفن‌های همراه برای مرور وب، بهینه‌سازی موبایل می‌تواند بهبود محسوسی در سرعت بارگیری و نمایش صفحات وب‌سایت به کاربران داشته باشد. در این بخش، به راهکارهایی برای بهینه‌سازی موبایل و تجربه کاربری بهتر پرداخته خواهد شد.
طراحی واکنش‌گرا (Responsive Design)
استفاده از طراحی واکنش‌گرا به معنی ایجاد یک وب‌سایت قابل تطابق با اندازه صفحه دستگاه‌های مختلف است. با استفاده از تکنیک‌های CSS، وب‌سایت به طور اتوماتیک تغییر شکل و تنظیمات نمایش را بر اساس ابعاد دستگاه کاربر تغییر می‌دهد.
استفاده از AMP (Accelerated Mobile Pages)
AMP یک پروژه توسعه‌یافته توسط گوگل است که به منظور افزایش سرعت بارگیری صفحات وب در دستگاه‌های موبایل ایجاد شده است. با استفاده از AMP، وب‌سایت به طور خودکار با قابلیت‌های بهینه‌سازی شده برای موبایل بارگیری می‌شود.
کاهش تعداد درخواست‌ها
تعداد درخواست‌هایی که برای بارگیری یک صفحه نیاز است، می‌تواند تأثیر زیادی بر سرعت بارگیری داشته باشد. با کاهش تعداد فایل‌های استاتیک، فایل‌های CSS و JavaScript، می‌توانید زمان لازم برای بارگیری صفحات را کاهش دهید.
استفاده از تصاویر بهینه
تصاویر با حجم بزرگ می‌توانند به کاهش سرعت بارگیری وب‌سایت منجر شوند. با استفاده از تصاویر بهینه با فرمت‌های مناسب و اندازه کمتر، می‌توانید بهبود چشم‌گیری در سرعت بارگیری حاصل کنید.
استفاده از تکنیک‌های Lazy Loading
استفاده از تکنیک نهمینگ یا Lazy Loading برای تصاویر و محتوا به کاهش زمان لازم برای بارگیری دستگاه‌های موبایل کمک می‌کند. با این تکنیک، تصاویر تا زمان نمایش به کاربر بارگیری نمی‌شوند.
نکات کلیدی
- طراحی واکنش‌گرا به کاهش نیاز به وب‌سایت‌های جداگانه برای موبایل و کامپیوتر می‌انجامد.
- استفاده از AMP به بهبود سرعت بارگیری در دستگاه‌های موبایل کمک می‌کند.
- کاهش تعداد درخواست‌ها و بهینه‌سازی تصاویر می‌توانند بهبود سرعت بارگیری موبایل را داشته باشند.
- تکنیک Lazy Loading باعث بهبود تجربه کاربری و کاهش زمان لازم برای بارگیری می‌شود.
6. استفاده از حذف نهمینگ
حذف نهمینگ یک راهکار مهم برای بهبود سرعت بارگیری وب‌سایت است. این روش به شما امکان می‌دهد تا تصاویر و منابع را بدون انتظار برای تمام بارگیری صفحه به کاربران نشان دهید. با استفاده از حذف نهمینگ، می‌توانید به کاهش زمان لازم برای بارگیری وب‌سایت کمک کنید و تجربه کاربری را بهبود بخشید.
کاربردهای حذف نهمینگ
- تصاویر: با این روش، تصاویر تنها زمانی بارگیری می‌شوند که به کاربر نمایش داده می‌شوند. این باعث می‌شود تا صفحه به سرعت نمایش داده شود و کاربر تا زمان لازم برای بارگیری تصاویر منتظر نمی‌ماند.
- ویدیوها: ویدیوها نیز می‌توانند با استفاده از حذف نهمینگ به بهترین شکل ممکن بارگیری شوند. ویدیوها تا زمانی که کاربر به آن‌ها دسترسی دارد، بارگیری نمی‌شوند.
- محتوای دینامیک: حذف نهمینگ برای بخش‌های دینامیک صفحه نیز مفید است. مثلاً اگر یک قسمت از صفحه تا زمان اسکرول به آن نرسد، محتوای آن بارگیری نشده و منتظر تا اسکرول شود.
مزایای حذف نهمینگ
- افزایش سرعت بارگیری: با حذف نهمینگ، زمان لازم برای بارگیری صفحه به شدت کاهش می‌یابد و کاربر تجربه کارایی بهتری خواهد داشت.
- کاهش مصرف پهنای باند: زمانی که تصاویر و منابع بدون نهمینگ بارگیری می‌شوند، مصرف پهنای باند نیز به میزان زیادی کاهش می‌یابد.
- کاهش نیاز به دسترسی پایدار به اینترنت: با حذف نهمینگ، کاربران با اینترنت ضعیف هم می‌توانند بهبود در سرعت بارگیری را تجربه کنند.
نکات مهم
- در برخی مواقع، حذف نهمینگ ممکن است منجر به عدم نمایش تصاویر یا منابع دیگر در برخی دستگاه‌ها یا مرورگرها شود. بنابراین، باید با دقت این روش را پیاده‌سازی کرد.
- این روش برای منابع استاتیک مناسب‌تر است و برای منابع دینامیک ممکن است موانعی داشته باشد.
- ترکیب حذف نهمینگ با دیگر راهکارهای بهینه‌سازی می‌تواند به بهبود کلی سرعت بارگیری کمک کند.
7. بهینه‌سازی فونت‌ها
استفاده از فونت‌های مناسب و بهینه در وب‌سایت می‌تواند بهبود سرعت بارگیری و نمایش صفحات را به همراه داشته باشد. بهینه‌سازی فونت‌ها می‌تواند به کاهش بارگیری منابع و افزایش کارایی کمک کند. در این بخش، به راهکارهای بهینه‌سازی فونت‌ها و تاثیر آن بر سرعت وب‌سایت پرداخته می‌شود.
استفاده از فونت‌های وب
فونت‌های وب به صورت خاص برای استفاده در وب‌سایت‌ها طراحی شده‌اند و از فرمت‌هایی استفاده می‌کنند که به سرعت بارگیری و نمایش سریع در مرورگرها کمک می‌کنند.
استفاده از تک فونت
استفاده از تک فونت برای تمام بخش‌های وب‌سایت به جای استفاده از چندین فونت مختلف به کاهش حجم فایل‌ها و در نتیجه بهبود سرعت بارگیری کمک می‌کند.
بهینه‌سازی اندازه فونت‌ها
اندازه فونت‌ها باید به گونه‌ای تنظیم شود که مناسب برای خوانایی باشد اما حجم بیشتری را به اشغال نیاورد. استفاده از اندازه‌های بزرگتر از حد نیاز می‌تواند به افزایش حجم فایل‌ها و بهبود سرعت بارگیری منجر شود.
استفاده از فرمت‌های فشرده
فونت‌های وب معمولاً در فرمت‌های WOFF (Web Open Font Format) و WOFF2 استفاده می‌شوند که از فشرده‌سازی بهتری نسبت به فرمت‌های دیگر برخوردار هستند. استفاده از این فرمت‌ها به کاهش حجم فایل‌های فونت و بهبود سرعت بارگیری کمک می‌کند.
اعتبارسنجی فونت‌ها
قبل از استفاده از فونت‌ها، اعتبارسنجی آن‌ها را انجام دهید تا از عدم ایجاد مشکلات در نمایش وب‌سایت در مرورگرها و دستگاه‌های مختلف اطمینان حاصل کنید.
نکات کلیدی
- استفاده از فونت‌های وب به کاهش حجم فایل‌ها و بهبود سرعت بارگیری کمک می‌کند.
- استفاده از یک فونت تک برای کل وب‌سایت به کاهش تعداد فایل‌ها و بهبود کارایی منجر می‌شود.
- تنظیم اندازه فونت‌ها به طور دقیق به کمک کاهش حجم و بهبود خوانایی کمک می‌کند.
- استفاده از فرمت‌های فشرده برای فونت‌ها به کاهش حجم فایل‌ها و بهبود سرعت بارگیری کمک می‌کند.
- اعتبارسنجی فونت‌ها قبل از استفاده از آن‌ها در وب‌سایت ضروری است.
8. تست و بهینه‌سازی مداوم
یکی از اصول مهم در بهینه‌سازی سرعت وب‌سایت، انجام تست و بهبود مداوم بر اساس نتایج این تست‌ها است. به‌طور مداوم باید وب‌سایت خود را تحلیل کرده، مشکلات را شناسایی و تغییراتی را اعمال کنید تا سرعت بارگیری بهینه‌تر شود. در این بخش به اهمیت تست و بهینه‌سازی مداوم و نکاتی برای اجرای آن پرداخته می‌شود.
انواع تست‌ها
- تست سرعت: با استفاده از ابزارهایی مانند Google PageSpeed Insights یا GTmetrix می‌توانید سرعت بارگیری وب‌سایت خود را اندازه‌گیری کنید و نکات بهبود را مشاهده کنید.
- آزمون عملکرد: با استفاده از ابزارهایی مانند LoadImpact یا WebPageTest می‌توانید وب‌سایت خود را تحت فشار بارگیری قرار داده و عملکرد آن در شرایط واقعی را بسنجید.
- آزمون مرورگرها: اطمینان حاصل کنید که وب‌سایت در مرورگرهای مختلف به درستی نمایش داده می‌شود و کاربران با تجربه مناسبی روبرو می‌شوند.
بهبود‌های مداوم
- تحلیل نتایج: پس از انجام تست‌ها، نتایج را دقیقاً تجزیه و تحلیل کنید تا مشکلات و نقاط ضعف را شناسایی کنید.
- تعمیم به تمام صفحات: بهبود‌های انجام‌شده را به تمام صفحات وب‌سایت اعمال کنید تا تجربه کاربری یکنواخت و بهتری ایجاد شود.
- مانیتورینگ مداوم: از ابزارهای مانیتورینگ مانند Google Analytics استفاده کنید تا عملکرد وب‌سایت را در طول زمان مشاهده کنید و در صورت لزوم تغییرات دیگری اعمال کنید.
نکات کلیدی
- تست و بهینه‌سازی مداوم از اهمیت بسیاری برای حفظ کارایی و سرعت وب‌سایت برخوردار است.
- استفاده از ابزارهای تست سرعت و عملکرد می‌تواند به شناسایی نقاط ضعف کمک کند.
- تست در مرورگرهای مختلف و دستگاه‌ها برای اطمینان از تجربه یکنواخت کاربران اهمیت دارد.
- تجزیه و تحلیل نتایج تست و اعمال بهبود‌های مناسب به کاهش زمان لازم برای بارگیری وب‌سایت کمک می‌کند.
- مانیتورینگ مداوم عملکرد وب‌سایت و اعمال بهبود‌های مورد نیاز را در طول زمان امکان‌پذیر می‌سازد.
نتیجه‌گیری مقاله
در این مقاله، به راهکارهای مهم و کارآمد برای بهبود سرعت وب‌سایت پرداختیم. سرعت بارگیری وب‌سایت یکی از عوامل اساسی در تجربه کاربری و موفقیت آن در دنیای دیجیتال است. با توجه به افزایش رقابت در زمینه آنلاین و حساسیت کاربران نسبت به زمان بارگیری، بهینه‌سازی سرعت وب‌سایت اهمیت بیشتری یافته است.
در این مقاله، به ۸ راهکار اساسی برای بهبود سرعت وب‌سایت پرداختیم
با رعایت این راهکارها، می‌توانید سرعت بارگیری وب‌سایت خود را بهبود داده و تجربه بهتری را به کاربران ارائه دهید. اهمیت بهبود سرعت وب‌سایت در جلب و نگه‌داشت کاربران و همچنین رتبه‌بندی بهتر در موتورهای جستجوی اینترنتی نیز بیانگر اهمیت این موضوع است.
جهت مشاوره رایگان و دریافت اطلاعات بیشتر با ما در ارتباط باشید
شماره های تماس :
02144924158
09901917357
آدرس : تهران، شهرک گلستان، خیابان بنفشه، خیابان بنفشه 10 مجتمع تجاری باران پلاک 337
ایمیل : info@studiobrandehsan.com
- mohamad norouzi
- آگوست 20, 2023
- 6:29 ب.ظ
- بدون نظر
